Józef Nowak

ur. 8 IV 1925 w Kończycach k. Krakowa, zm. 16 I 1984 w Warszawie.

Aktor.

W czasie okupacji pracował jako maszynista i rekwizytor w niemieckim teatrze, działającym w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Po wojnie uczył się w Studiu Dramatycznym przy Starym Teatrze. W 1947 r. zdał egzamin eksternistyczny i zaangażował się do Teatru Ziemi Opolskiej. W latach 1949-55 grał w Teatrze Narodowym w Warszawie. W 1955 r. został zatrudniony do Teatru Domu Wojska Polskiego (od 1957 Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy). Pracował tu do końca życia.

W inauguracyjnej premierze Wesela Wyspiańskiego w reż. Maryny Broniewskiej i Jan Świderskiego wystąpił w roli Jaśka. Następnie grał w przedstawieniach, które charakteryzowały “odwilżowy” repertuar sceny w Pałacu Kultury, m.in. w inscenizacjach sztuk Brechta (Dobry człowiek z Seczuanu, Pan Puntilla i jego sługa Matti), Durrenmatta (Wizyta starszej pani, Romulus Wielki, Anioł zstąpił do Babilonu, Frank V, Anabaptyści). Uznanie zdobył w roli Kozdronia w premierze W małym dworku Witkacego oraz Jana w Nosorożcu Ionesco (granym w dublurze z Wiesławem Gołasem). W inscenizacji Hamleta Szekspira, przygotowanej przez Gustawa Holoubka, zagrał Poloniusza, a Cześnika (na zmianę z Janem Świderskim) w Zemście  Fredry również w reżyserii Holoubka.

Ważnym doświadczeniem aktorskim Józefa Nowaka były role w przedstawieniach, które w Teatrze Dramatycznym zrealizował Jerzy Jarocki. Pierwszą był Pudel w Na czworakach Różewicza, w której reżyser wykorzystał talenty wokalne aktora. “Pojawia się Pudel. Pudel - Cen­taur. Z przodu ma tłustawy tors Józefa Nowaka ubranego w czarną, pełną loków perukę i kudłate pudlowe nóżki. Z tyłu ma grzbiet, jak kanapa, okryty czerwo­nym pluszem, takież kosmate łapy i zgrabny ogonek. Do akcji wchodzi znako­mita muzyka Stanisława Radwana. Pu­del śpiewa wielką arię. Laurenty [w tej roli Zbigniew Zapasiewicz – przyp. red.] odpo­wiada mu śpiewem. Recitativ za recitativem, tremolanda, kuplety” – pisał Jan Kłossowicz (“Literatura” 1972 nr 8). 

Doceniona została rola Ignacego w Ślubie Gombrowicza – pierwszym wystawieniu sztuki z zawodowym teatrze dramatycznym – Józef Nowak otrzymał za nią nagrodę na XV Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu. Zagrał też  Gloucestera w Królu Learze Szekspira. “Postać Gloucestera, która two­rzy replikę wątku Leara, zagrał Józef Nowak bez komplikacji i problemów, ale sensownie i kon­sekwentnie. Jego ślepota na prawdziwą wartość obu synów płynęła z jowialnej lekkomyślno­ści, która usprawiedliwiała za­równo minione cudzołóstwa jak późniejszą łatwowierność. Potem dawkuje Nowak godnie i w mia­rę tradycyjny patos ślepego starca” – pisał Grzegorz Sinko na łamach “Teatru” (1977 nr 13).

Nowak wystąpił jeszcze w kilku inscenizacjach klasyki w Teatrze Dramatycznym, m.in. w Odprawie posłów greckich Kochanowskiego (rola Priamusa) i w Zabobonie, czyli Krakowiakach i góralach Kamińskiego (Miechodmuch) – oba spektakle w reżyserii Ludwika Rene oraz w Nocy listopadowej Wyspiańskiego (Satyr – Wielki Książę) w inscenizacji Macieja Prusa. 

“Był popularnym i lubianym aktorem. Początkowo grał prawie wyłącznie tzw. pozytywnych bohaterów ludowych: robociarzy, aktywistów partyjnych, wojaków i milicjantów. Predysponowały go do tego warunki zewnętrzne: otwarta, szczera twarz, silna postawa, żywiołowy charakter, także mocny, zawiadacki głos, nie stroniący jednak od liryki i miękkości. W T. Dramatycznym ‘przeszedł znaczący rozwój’ (M. Fik). Praca na jednej z czołowych scen w kraju w ambitnym, różnorodnym repertuarze, pod kier. takich osobowości reżyserskich, jak L. Rene, K. Swinarski, J. Jarocki, Z. Hubner, sprawił, że zdobył wszechstronny warsztat aktorski. Grał znakomicie nie tylko Szekspira i Brechta, ale również Różewicza, Gombrowicza i Witkacego, brał udział w prem., które były wydarzeniami.” (Słownik biograficzny teatru polskiego 1910-2000, Warszawa 2016)

Popularność Józefowi Nowakowi przyniosły liczne role telewizyjne, filmowe (Wiosna, panie sierżancie, seriale Dyrektorzy, Dom), radiowe (długoletni udział w powieści radiowej Matysiakowe oraz w Podwieczorku przy mikrofonie) i estradowe (występy z Centralną Orkiestrą Wojska Polskiego). Był działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wieloletnim sekretarzem organizacji partyjnej w Teatrze Dramatycznym.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910-2000, Warszawa 2016.