Konrad Swinarski

Ur. 4 VII 1929 w Warszawie. Zginął tragicznie w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem - 19/20 VIII 1975.

Jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów teatralnych.

Student krakowskiej filii Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych oraz Wydziału Architektury Wnętrz PWSSP w Sopocie. Ukończył studia na Wydziale Plastyki Sceny PWSSP w Łodzi oraz na Wydziale Reżyserii Dramatu warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Jego pierwszą samodzielną pracą reżyserską było przedstawienie Żeglarza Szaniawskiego w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu (1955). W tym samym roku wyjechał na stypendium do Berliner Ensemble, gdzie był jednym z asystentów Bertolta Brechta. Doświadczenia zdobyte w teatrze wybitnego dramatopisarza i inscenizatora wpłynęły wyraźnie na początki kariery reżyserskiej Swinarskiego.

W latach 1958-1963 był etatowym reżyserem Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy. Zrealizował tu pięć premier: Pan Puntila i jego sługa Matti Brechta (28 VIII 1958), Księżniczkę Turandot Gozziego (3 V 1959), Ptaki Jareckiego wg Arystofanesa (19 III 1960),  Anioł zstąpił do Babilonu Durrenmatta (23 II 1961), Frank V Durrenmatta (6 V 1962).

Konstanty Puzyna, wybitny krytyk teatralny, który w okresie, gdy Swinarski pracował w Dramatycznym, pełnił funkcję kierownika literackiego w tym teatrze, tak charakteryzował pierwsze kroki reżysera: „Zaczął od Brechta oczywiście, od Pana Puntili. Spektakl był sprawny, ale ciężki, za długi i bez blasku, wyglądał jak zła kopia przedstawienia z Berliner Ensemble, chociaż bynajmniej nią nie był. Nie za dobra była też następna premiera, Ptaki Arystofanesa przerobione na musical przez Jareckiego i Osiecką. (….) Aha, przedtem jeszcze, przed Ptakami, była Turandot Gozziego, też taka sobie. Wyglądało, że nic więcej nie wyrośnie z tego reżysera niż przeciętniak” [Swinarski, w: Półmrok].

Krytycy, ale również aktorzy, pracujący w Teatrze Dramatycznym ze Swinarskim, narzekali nieco na zbyt dogmatyczne przywiązanie reżysera do nauk Brechta. Józef Nowak, grający Mattiego w Panu Puntili, miał tak skomentować wykład Swinarskiego na temat „efektu obcości”: „Słuchaj Konrad, ja już wiem. Ja całą noc myślałem i doszedłem do wniosku, że to jest typowy, niemiecki sposób wymyślania komedii na nowo. Bardzo naukowy (…). Ale przecież my, jak gramy, no to przecież mamy stosunek do tego, jak gramy, nam nie trzeba tego tłumaczyć” [cyt. za Joanna Walaszek: Konrad Swinarski].

W spektaklach Swinarskiego w Teatrze Dramatycznym zauważono jednak zamiłowanie i talent reżysera do kreowania teatralnej zabawy, opartej na zderzaniu konwencji, parodystycznym czy pastiszowym ujęciu sytuacji scenicznych. Doceniano też pracę aktorów, jak choćby Barbary Krafftówny w tytułowej roli w Księżniczce Turandot. „Turandot Krafftównej to nie dumna blada baśniowa princessa z zaciśniętymi dumnie ustami, ale hoża czternastolatka, ‘prymuska’ w klasie, która oświadcza, iż nigdy za mąż nie pójdzie, bo koledzy są głupi… Taki punkt wyjścia stwarza doskonale warunki do wygrania rodzącej się kobiecości i miłości. W obecnej Turandot nie tyle Duma ugina się przed Uczuciem, ile po prostu dziewczynka staje się kobietą, nie bez wielkiej z tego powodu irytacji. Ujęcie jest nieoklepane, bardzo wdzięczne i daje wielkie, a przez odtwórczyni dobrze wyzyskane możliwości komiczne” [Grzegorz Sinko: Biała magia w Pekinie, „Nowa Kultura 1959 nr 23]. 

Swinarski równolegle z pracą w Teatrze Dramatycznym realizował przedstawienia w innych teatrach. Uznanie zdobyły m.in. inscenizacje Opery za trzy grosze Brechta w Teatrze Współczesnym w Warszawie i Historii o miłosiernej, czyli testament psa Suassuny w Teatrze Ateneum w Warszawie (powtórzona także w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku oraz w Schaubuhne am Halleschen Ufer w Berlinie Zachodnim). Dwa lata po zakończeniu współpracy z Teatrem Dramatycznym Swinarski wystawił swoje pierwsze spektakle w Starym Teatrze w Krakowie. Rozpoczął się nowy rozdział jego twórczości, wyznaczony inscenizacjami, które przeszły do historii polskiego teatru.

Więcej: