Józef Para

Ur. 1 VII 1922 w Wojakowie.

Aktor, reżyser, dyrektor teatrów.

Ukończył Wydział Aktorski krakowskiej PWST (1949). Debiutował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Występował również w Teatrze Rapsodycznym. W latach 1949-55 aktor Teatru Śląskiego w Katowicach, a następnie Teatru Polskiego w Warszawie (zagrał tu m.in. w inscenizacji Dziadów Mickiewicza, przygotowanej przez Aleksandra Bardiniego).

W 1958 r. zaangażowany do Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy. Pierwszą rolą był Bohater w prapremierze Kartoteki Różewicza, wyreżyserowanej przez Wandę Laskowską. Nowatorska sztuka poety spotkała się z dużym zainteresowaniem. O głównej roli pisano: „Józef Para gra rolę Bohatera. Jest równocześnie i chłopcem, i mężczyzną dojrzałym; jest nim bez najmniejszych sztuczek czy tricków, po prostu przez intensywność, wyrazistość i trafność użytych środków aktorskich. Cała zresztą rola jest tak przeprowadzona. Sceny z rodzicami, Sekretarką, Wujkiem, Tłustą Kobietą, Niemką, Nauczycielem, Dziennikarzem. Jeden gest, jedno trafne zaakcentowanie słowa nieraz wystarczy: tak jest czyste, tak dobrze osadzone w aktorskim kontekście” (Wojciech Natanson, „Życie Literackie” 1960 nr 23).

„Znakomitego odtwórcę znalazł Bohater w osobie Józefa Pary. Ustrzegł się pokus udziwniania i egzystencjalistycznej maniery, w tym nieco groteskowym i absurdalnym świecie był jedynym żywym, czującym człowiekiem wygrał znakomicie wszystkie jego stany i nastroje, wyważył trafnie filozoficzne proporcje. To piękna i interesująca kreacja” (Stefan Polanica, „Słowo Powszechne” 1960 nr 82).

„Z wielkiej ilości wykonawców na plan pierwszy wybija się jako szary człowiek nie mogący sobie znaleźć miejsca na powojennej ziemi, Józef Para. Jest prosty, bezpośredni, głęboko ludzki, pozbawiony cienia teatralności, potrafi wzbudzić zainteresowanie dla swoich wizji, myśli i refleksji” (Jacek Fruehling, „Dziennik Polski” 1960 nr 80).

Ciekawostką był fakt, że Wanda Laskowska pierwotnie planowała obsadzić w roli Bohatera Ludwika Paka. „Nie zagrał jednak w przedstawieniu premierowym i znalazł się w tak zwanej drugiej obsadzie decyzją dyrekcji teatru, która obawiała się ewentualnych kłopotów – aktor zmagał się bowiem z chorobą alkoholową. Tylko jeden czy dwóch recenzentów, którzy wybrali się nie na premierę, lecz na jeden z kolejnych spektakli, widzieli w tej roli Ludwika Paka. W ten sposób do historii przeszedł drugi z wykonawców roli Bohatera – Józef Para” – wyjaśniała Joanna Krakowska w nocie poświęconej przedstawieniu, zawartej w Encyklopedii Teatru Polskiego.

W tym samym roku aktor zagrał jeszcze w spektaklu Diabeł i Pan Bóg Sartre’a w reżyserii Ludwika Rene, po czym na dwa lata przeniósł się do Teatru Ateneum. Do Dramatycznego wrócił w 1962 r. i występował do 1965. Zagrał m.in. Kreona w Medei Eurypidesa w reżyserii Jerzego Markuszewskiego, Klaudiusza w Hamlecie Szekspira w reżyserii Gustawa Holoubka i Regimentarza (w dublurze z Józefem Kondratem) w Księdzu Marku Słowackiego w inscenizacji Adama Hanuszkiewicza.

Ze współczesnego repertuaru pochodziły role Józefa Pary w sztukach Duerrenmatta (Frank V, Fizycy, Wizyta starszej pani), Brechta (Wizje Simony Machard), O’Caseya (Czerwone róże dla mnie).

W 1965 r. Józef Para powrócił do Teatru Śląskiego w Katowicach, a następnie w latach 1967-73 był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. W latach 1973-74 pełnił funkcję dyrektora Teatru Współczesnego we Wrocławiu, a od 1975 do 1977 sprawował dyrekcję Teatru Śląskiego w Katowicach. W 1978 r. wrócił do Warszawy, gdzie zaangażował się w Teatrze Ateneum.

W 1982 ponownie znalazł się w zespole Teatru Dramatycznego. Na początek zagrał znów Regimentarza (na zmianę z Wojciechem Pokorą) w głośnej inscenizacji Księdza Marka, przygotowanej przez Krzysztofa Zaleskiego. Podjął się też reżyserii Lekarza bezdomnego Słonimskiego. A w Śmierci Komandora Łubieńskiego, wyreżyserowanej przez Marka Okopińskiego, zagrał Komandora. To była ostania rola Józefa Pary w Teatrze Dramatycznym – pracę w nim zakończył w 1988. Wkrótce zresztą ograniczył swą działalność artystyczną.

Jest autorem wspomnień pt. Salony i kulisy.