Gustaw Holoubek

Ur. 21 IV 1923 w Krakowie. Zm. 6 III 2008 w Warszawie

Jeden z najwybitnieszych polskich aktorów. Reżyser, dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu. Od ukończenia studiów w krakowskiej Państwowej Szkole Dramatycznej w roku 1947, nieprzerwanie uczestniczył w życiu artystycznym polskiego teatru. Wykreował ponad trzysta ról teatralnych, filmowych, telewizyjnych i radiowych. W zawodowym teatrze zadebiutował rolą Charysa w Odysie u Freaków w Starym Teatrze w Krakowie. Współpracował kolejno ze Starym Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej, Teatrem Śląskim w Katowicach, warszawskim Teatrem Dramatycznym, Teatrem Narodowym Teatrem Polskim, Teatrem Ateneum w Warszawie.

W latach 1959-1963, 1969-1982 był etatowym aktorem Teatru Dramatycznego. Debiutował rolą Goetza w Diable i Panu Bogu J.P. Sartre’a w reż. Ludwika René:

On jeden tylko istnieje. Rola Goetza wymaga aktyw­nego tła, bo jest on postacią ostentacyjną, rzucają­cą wyzwanie Bogu, całej rzeczywistości, wszystkim osobom sztuki. Ale Goetz Holoubka jest sa­motny w sensie prawie egzystencjalistycznym. Otchłań, którą ukazuje Sartre nad głową i pod stopami czło­wieka, otacza go również z boku. Jego partnerzy grają nie z nim, lecz obok niego. Ten Goetz nie ma partnera w przestrzeni, ma tylko partnera w czasie. Jest nim on sam ze swojej fazy wcześniejszej. Partnerem "kapitana dobra" jest "fanfaron zła".  (…) Holoubek zrozumiał, że Goetz jest postacią ze świetnej sztuki, która jest zarazem dziełem filozoficznej grafomanii. Wielki cudzysłów, w któ­rym zamknął swą rolę, utrzymany jest do końca. Aż do wielkiej fina­łowej sceny, której kulminantą jest heroiczna rozpacz samotnej jedno­stki. Otóż nawet w tej scenie Holoubek nie traci krytycznego dystansu wobec postaci, jest za in­teligentny, aby się z nią utożsamić. Gra nie tyle metafizyczną rozpacz jednostki, ile stylowy krzyk egzystencjalisty - egzystencjalistyczną die grosse Hysterie. Pokazuje nie sens życia, lecz sens pewnej posta­wy wobec życia. W tym ogranicze­niu wielkość aktora.(…). (Andrzej Wirth, „Nowa kultura”, 1960)

Pozycję swą ugruntował Holoubek kolejnymi rolami: Uroczystego (Anioł zstąpił do Babilonu), Edypa (Król Edyp), Płatonowa w sztuce Antoniego Czechowa i szekspirowskiego Hamleta, którego sam wyreżyserował w 1962. Po sztukę tę sięgnął ponownie w 1979, w roli tytułowej obsadzając Piotra Fronczewskiego.

Holoubek w Hamlecie bardziej niż w jakiejkolwiek ze swoich dotychczasowych ról, wyszedł poza granice tradycyjnej harmo­nii w budowaniu postaci scenicz­nej. Jego kreacja przypomina oparty na dysonansach współczes­ny utwór muzyczny czy nowo­czesną rzeźbę, w których dawne prawidła zostały rozbite i stwo­rzony nowy świat dźwięków, czy nowy świat form. Holoubek nie wybiera z rozlicznych możliwoś­ci interpretacji Hamleta jakiejś jednej ewentualności a raczej spiętrza te ewentualności, zlepia, syntetyzuje. Nie buduje na przy­kład Hamleta-melancholika nie mogącego się zmusić do działa­nia, pokazuje wielu różnych Ham­letów, wiele różnych możliwości psychologicznych i nakłada je na siebie. Jego Hamlet nie jest egzemplifikacją jakiegoś jednego typu psychologicznego, choćby najbogatszego, a syntezą, obrazem Człowieka i jego losu. Nie ma w tej roli żadnej ilustracyjności, prostego prawdopodobieństwa, przedstawiania życia. Dlatego też jego Hamlet się nie rozwija - co zarzucił mu jeden z krytyków - od pierwszych do ostatnich scen jest taki sam. Jak najbardziej konsekwentnie, jak najbardziej zgodnie z zamysłem, z koncepcją Holoubka, reżysera i aktora w jednej osobie. (Elżbieta Żmudzka, „Zwierciadło”, 1963)

Po kilku latach przerwy i współpracy z Teatrem Narodowym, Holoubek wrócił do Dramatycznego w 1969 roku, wcielając się w Segismunda w sztuce Życie jest snem Pedro Calderona de la Barca w reż. Ludwika René:

Głównym bohaterem jest więc Gustaw Holoubek (Segismundo), przejmująco skarżący się na swój ciężki los więźnia, zgarbiony, o zmę­czonych ruchach: pewny siebie, sta­nowczy, despotyczny książę na dwo­rze królewskim: mądry ironiczny, nieufny władca, który godzi się "śnić no raz drugi". To ostatnie wcielenie jest najświetniejszym sukcesem przedstawienia. Wielka, niezmiernie bogata, zagrana z mistrzowska świa­domością efektu artystycznego i mą­drości rola. O takiej roli mówi się: wydarzenie. (Jerzy Koenig, „Express wieczorny”, 1969)

W 1972 Holoubek objął dyrekcję Teatru Dramatycznego, tworząc, jak pisali recenzenci, jeden z najlepszych w powojennej Polsce zespołów teatralnych. Jego ambicją było stworzenie teatru, który stałby się głównym ośrodkiem życia teatralnego. Tu reżyserował Jerzy Jarocki: Ślub Gombrowicza (1974), Rzeźnia (1975) i Pieszo Mrożka (1981), Król Lear Szekspira (1977). Ważnymi pozycjami repertuarowymi stały się m.in.: Warjacje w inscenizacji Jerzego Grzegorzewskiego (1977), Noc listopadowa Wyspiańskiego (1978) i Operetka Gombrowicza (1980) w reżyserii Macieja Prusa. Ogromnym sukcesem warszawskiej sceny okazał się Kubuś Fatalista i jego Pan według Denisa Diderota (1976) w reżyserii Witolda Zatorskiego. Wyróżnikiem teatru był bardzo mocny skład aktorski. Obok wybitnych aktorów od lat związanych ze sceną Dramatycznego i tych, którzy pojawili się w teatrze w drugiej połowie lat sześćdziesiątych (Zbigniew Zapasiewicz) do zespołu aktorskiego trafili m. in.: Ryszard Pietruski, Danuta Szaflarska, Mieczysław Voit, Marek Walczewski. Objawiła się grupa aktorów młodszej generacji, m.in.: Piotr Fronczewski, Jadwiga Jankowska-Cieślak, Marek Kondrat, Marek Bargiełowski, Karol Strasburger. 

Do ważnych dokonań aktorskich Holoubka w Teatrze Dramatycznym należały role w inscenizacjach Jerzego Jarockiego: Szekspirowski Król Lear, Skrzypek w Rzeźni i Superiusz w Pieszo Sławomira Mrożka i Becket w Mordzie w katedrze Eliota (premiera w stanie wojennym, grana w katedrze warszawskiej). O tej ostatniej roli pisano:

Gustaw Holoubek to skupiony, powściągliwy Tomasz Becket. Nienad używa patosu. Brzmieniem głosu stara się przekazać zarówno inten­sywną pracę myśli, jak i tajone wzruszenie serca człowieka, który prze­cież świadomie zaangażował się w grę, gdzie stawką jest jego życie do­czesne i wieczne. (Zofia Jasińska, “Więź”, 1982)

W stanie wojennym władze zdymisjonowały Holoubka z dyrekcji Teatru Dramatycznego. Liderzy zespołu aktorskiego na znak protestu opuścili teatr. 

Gustaw Holoubek wystąpił w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim.

Pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego „w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej”.

W 2013 roku duża scena Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy otrzymała imię Gustawa Holoubka.

Więcej: 

http://mojtd.encyklopediateatru.pl/historia/30/jacek-sieradzki-era-holoubka-1972-1983

[1] https://teatrdramatyczny.pl/historia-teatru-3

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

Gustaw Holoubek by Instytut Teatralny on Mixcloud

Serial dokumentalny „250 lat teatru publicznego w Polsce”

Odcinek 19. Ostatnie przedstawienie „Dziadów" w reżyserii Kazimierza Dejmka, 30 I 1968

Gustaw Holoubek – wieczór wspomnień (2018)

Zapis wideo wieczoru wspomnień z okazji dziesiątej rocznicy śmierci Gustawa Holoubka, który 2 marca 2018 odbył się w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego. Udział wzięli: Halina Łabonarska, Małgorzata Niemirska,. Magdalena Zawadzka i Piotr Fronczewski. Jako reprezentanci organizatorów wieczoru wystąpili: Dorota Buchwald (IT), Tadeusz Nyczek (Teatr Ateneum), Tadeusz Słobodzianek (Teatr Dramatyczny).