Jerzy Juk Kowarski

ur. 4 listopada 1944, Warszawa

Scenograf; wieloletni współpracownik Jerzego Jarockiego.

Studiował na Wydziale Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego. Po trzecim roku przeniósł się na Wydział Architektury Wnętrz warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, który ukończył w 1973 roku.

W tym samym roku zadebiutował na scenie teatralnej, przygotowując scenografię do Upiorów Henrika Ibsena w reżyserii Henryka Baranowskiego (Teatr Polski w Bydgoszczy). W 1975 roku rozpoczął pracę w poznańskim Teatrze Nowym oraz w krakowskim Starym Teatrze. W kolejnych latach współpracował w Poznaniu z dyrektor Izabellą Cywińską, realizując scenografie między innymi do spektakli jej autorstwa: Turoń Stefana Żeromskiego (1977), Łaźnia Władimira Majakowskiego (1978), Zabawa Sławomira Mrożka (1979), Rewizor Nikołaja Gogola (1980), Judasz z Kariothu Karola Huberta Rostworowskiego (1981), a także do przedstawień Antoniego Libery: Nie ja (1980) i Tamtym razem (1980) Samuela Becketta; Janusza Nyczaka: Awantura w Chioggi Carla Goldoniego (1975), Letnicy Maksyma Gorkiego (1976), Czerwony kogut leci wprost do nieba Miodraga Bulatovicia (1978).

W roku 1975 na zaproszenie Jerzego Jarockiego przygotował scenografię do Wiśniowego sadu Antona Czechowa w Starym Teatrze w Krakowie, co stało się początkiem współpracy Kowarskiego z Jarockim, trwającej do śmierci reżysera w 2009 roku. Wspólnie przygotowali ponad dwadzieścia realizacji w Polsce i za granicą. Do najważniejszych z nich należały inscenizacje współczesnej i dawnej klasyki europejskiego dramatu: Życie jest snem Calderóna (1983), Faust Goethego (1997), legendarna inscenizacja Mordu w katedrze Thomasa Stearnsa Eliota, wystawiona równolegle w katedrze na Wawelu (pod auspicjami Starego Teatru) i w katedrze warszawskiej (pod auspicjami Teatru Dramatycznego) w 1982 roku oraz przede wszystkim – inscenizowane przez blisko trzy dekady utwory należące do najnowszej dramaturgii polskiej, ze wskazaniem na twórczość Sławomira Mrożka i Witolda Gombrowicza.

Jedną z najbardziej rozpoznawalnych inscenizacji Jarockiego jest zrealizowane w 1981 roku Pieszo, ewokujące charakterystyczną dla Kowarskiego ambiwalencją w obszarze autentyczności i urealnienia materii, w spektaklu komponowanej przy użyciu błota i elementów trakcji kolejowych. Do Mrożka w reżyserii Jarockiego scenograf powracał w kolejnych latach w inscenizacjach Portretu (1988), Historii PRL według Mrożka (1998) oraz w dwóch ostatnich wspólnych spektaklach, zrealizowanych na scenie Teatru Narodowego, którymi były Miłość na Krymie (2007) i Tango (2009). Poza utworami Mrożka szczególne miejsce we współpracy Kowarskiego z Jarockim miała twórczość Witolda Gombrowicza z kilkukrotnie inscenizowanym Ślubem (1981, 1990, 1991) oraz Kosmosem (2005).

Styl pracy Juka Kowarskiego charakteryzuje oszczędność, transparentność, precyzja kompozycji, przy jednoczesnym przywiązaniu do surowej i konkretnej materii. Często wykorzystuje on obiekty, których sceniczne znaczenie nawiązuje do ich użytkowego, powszedniego powinowactwa. Buduje to szczególny rodzaj napięcia, realizowany w grze między urealnionym a rzeczywistym, której sensy dotykają tematów autentyczności i fałszu teatralnego uobecniania, w procesie twórczego działania plastycznego wiodącego od realności do abstrakcji.

Kowarski jest przeciwnikiem wyodrębniania plastyki jako zjawiska osobnego w obszarze kształtowania języka i estetyki widowiska scenicznego. W swojej pracy scenicznej posługuje się kategorią „niezbędności” jako czynnika kształtującego relacje partnerstwa scenografii i innych dziedzin twórczości, stanowiących składowe części inscenizacji teatralnej. Deklarowane przez Juka pokrewieństwo z nurtami recypującymi idee teatru ubogiego w swoich najbardziej wyrazistych przejawach przekłada się na minimalistyczny, precyzyjny, analityczny styl, w dialogu z którym rodziły się jedne z najważniejszych reżyserskich rozwiązań w polskim teatrze drugiej połowy XX wieku.

Wielokrotnie nagradzany za indywidualne prace oraz za całokształt twórczości. Do najważniejszych wyróżnień, którymi go uhonorowano należą: Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi (1998, 2001) oraz Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2009).

Dawid Mlekicki (2017)

Bibliografia

• Buchwald Dorota, Zaczynamy od początku, „Notatnik Teatralny” 1998, nr 15;
• Osterloff Barbara, Koecher-Hensel Agnieszka (red.), Polska plastyka teatralna. Ostatnia dekada, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Centrum Sztuki Studio, Warszawa 1991;
• Dąbek-Derda Ewa, Buchwald Dorota, Juk Kowarski Jerzy, Zabawa w teatr, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2013.