Osoby

CHMIELEWSKI Tadeusz (8 VII 1892 Warszawa - 14 VII 1970 Legionowo k. Warszawy), aktor, reżyser. Był synem Andrzeja Ch. i Antoniny z domu Pacholczyk, mężem Wiktorii Heleny Ch., wie­loletnim towarzyszem życia -> Eugenii Podborów­ny. Po ukończeniu czterech klas gimn., w 1910-12 uczył się nadal w Warszawie w Szkole Aplikacyj­nej; 9 VI 1912 na popisie szkoły w T. Rozmaitości grał m.in. Albina ("Śluby panieńskie") i Wodnika ("Dzwon zatopiony"). Zaangażowany do warsz. T. Ma­łego występował w nim od lipca do końca grudnia 1912 w niewielkich rolach, m.in. jako Notariusz ("Petronela ma miliony"). Od stycznia 1913 do końca t.r. występował w Sosnowcu, a od marca 1914 do maja 1915 w T. Polskim w Kijowie pod dyr. F. Ry­chłowskiego i wyjeżdżał z nim na występy do innych miast ukr. i rosyjskich. Potem wrócił do Warszawy i występował: w pierwszej poł. sez. 1915/16 w T. Małym, od 31 XII 1915 w T. Współczesnym, w czerwcu 1916 gościnnie w T. Praskim, w lipcu i sierpniu t.r. w t. Bi-Ba-Bo, w sez. 1916/17 w T. Nowoczesnym, 1917/18 znowu w T. Małym. W sez. 1918/19-1921/22 należał do zespołu T. Pol­skiego i Małego i grał m.in.: Jontka ("Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale"), Shirleya ("Major Barbara"), Tasaka ("Biała rękawiczka"). W sez. 1922/23-1929/30 występował w T. Polskim w Poznaniu, gdzie wybił się i zagrał ponad trzydzieści odpowiedzialnych ról, z których szczególnie wyróżniano takie, jak: Wicek ("Wicek i Wacek"), Edmund Bolbec ("Mecenas Bolbec i jego mąż"), Doktor Grynsztajn ("Antychryst"), Marcin ("Stary kawaler"). Od 1926 rozpoczął tu także pracę reżyserską; wystawił m.in. "Lulu", "Sublokatorkę", "Jutro pogoda". W lipcu 1926 gościnnie grał Bonapartego w operetce "Teresina" w pozn. T. Wielkim. W 1928 z zespołem T. Polskiego z Poznania występował w Gdańsku. W sez. 1930/31 w T. Miejskich we Lwo­wie pod kier. artyst. L. Schillera grał m.in. Ricarda ("Zwycięstwo" wg J. Conrada), Pastora Angermanna ("Dorota Angermann"). Od sez. 1931/32 przeniósł się do Warszawy i występował w T. Polskim i Małym; od grudnia 1931 do lutego 1932 także w T. na Chłodnej (zrzeszenie artystów T. Polskiego pod dyr. A. Szyfmana); od października 1932 do poł. sty­cznia 1933 w T. Artystów, a od 2 VI 1933 w T. Ateneum w roli Burmistrza ("Rewolucja w Pikutko­wie"). Od 1933 do 1939. na scenach TKKT, wystę­pował najpierw w T. Polskim i Małym, nast. także w Narodowym, Nowym i Letnim. Podczas okupacji niem. mieszkał w Warszawie, występował w t. jaw­nych: Komedia, Nowości, Rozmaitości Jar, Maska; grał też w oficjalnym T. Powszechnym w Krakowie. Zaraz po zakończeniu wojny zaangażował się do T. m. st. Warszawy i od czerwca 1945 grał Schnu­tzela ("Sekretarka pana prezesa") na jednej z jego scen - w T. Popularnym. W powstałych wówczas Miejskich T. Dramatycznych występował jeszcze we wrześniu 1945 (Dyrektor - "Obcym wstęp wzbro­niony").
Potem wyjechał do Poznania, gdzie w sez. 1945/46 grał w T. Nowym. W sez. 1946/47-1948/49 był aktorem i reżyserem pozn. T. Polskiego; reżysero­wał: "Szczeniaki", "Dom otwarty", "Oświadczyny", "Klub kawalerów", ponadto operetkę "Winobranie" w Operze poznańskiej. W sez. 1949/50 był w zespole pozn. T. Dramatycznych, występował w T. Polskim, No­wym, Komedii Muzycznej, współpracował też z ich Sceną Objazdową, gdzie w 1950 reżyserował "Mo­ralność pani Dulskiej"; w sez. tym był również kierownikiem artyst. i reżyserem T. Komedia Mu­zyczna. W kwietniu 1950 powrócił do Warszawy i zaangażował się do T. Powszechnego, w którym pozostał do końca 1954. Od 1 I 1955 do końca sez. 1956/57 był w zespole T. Domu Wojska Pol.; brał udział w inaug. tej sceny w nowej siedzibie w Pałacu Kultury i Nauki 22 VII 1955 grając Księdza ("Wesele"). Od sez. 1957/58 do końca 1967/68 występował na scenach T. Klasycznego i Rozmai­tości; ostatnia rola - Sforka ("Horsztyński", 1968). Od 1 IX 1968 przeszedł na emeryturę. W 1959 reżyserował gościnnie "Ożenek" w Bałtyckim T. Dra­matycznym w Koszalinie.
Pozycję dobrego i lubianego oraz tzw. niezawod­nego aktora charakterystycznego osiągnął już w 1. dwudziestych, najpierw na scenie pozn., a potem na czołowych scenach warszawskich. Od pierwszych lat na scenie i nast. przez całą karierę, specjalizował się w najróżnorodniejszych rolach charakterystycz­nych. Lubił się charakteryzować i robił to znako­micie. Tworzył b. autentyczne i wyraziste postaci. Były albo czysto komediowe, pełne temperamentu, humoru lub dobroduszne i jowialne, albo też zu­pełnie inne, wcale niezabawne, niekiedy nawet prze­rysowane, karykaturalne, gdy Ch. wydobywał ich "groteskę i nędzną śmieszność" (K. Wierzyński). Według J. Lorentowicza był "interesujący i orygi­nalny w odtwarzaniu charakterów bezwzględnych, mocnych aż do brutalności, jednolitych aż do pro­stactwa". Tenże Lorentowicz w 1930 chwalił Ch. za "naturalność i swobodę gry" oraz "czystą i in­teligentną dykcję". Miał w swym repertuarze cykl b. dobrych ról fredrowskich, od tyt. "Pana Jowial­skiego", zagranego już w 1923, poprzez: Filipa ("Do­żywocie", 1927), Rembę ("Damy i huzary", 1934), Ra­dosta ("Śluby panieńskie", Poznań 1945), "Pana Geld­haba" (Warszawa 1950), Radosta ("Cudzoziemczyzna", 1953), Majora ("Damy i huzary", 1957) aż po Szam­belana ("Pan Jowialski", 1960) oraz ok. dziesięciu niewielkich, ale udanych postaci szekspirowskich, z których najlepsze to: Ciarka ("Wiele hałasu o nic", 1947) i Spodek ("Sen nocy letniej", 1948). Okres największych sukcesów artyst. Ch. przypadł na lata po II wojnie świat., gdy pracował w T. Polskim w Poznaniu i T. Powszechnym w Warszawie; naj­lepsze role z tego okresu, to prócz wymienionych: Horodniczy ("Rewizor", 1946) - określany przez B. Danowicza jako "wielka kreacja", Starzycki ("Ma­jątek albo imię", 1946), Orgon ("Świętoszek", 1947), Dzieńdzierzyński ("Rozbitki", 1950) i b. zabawny Le­on Puchalski ("Imieniny pana dyrektora", 1954). Grał w filmach. Występował też w słuchowiskach radio­wych.
Bibl.: Almanach 1969/70; Danowicz: Ujarzmianie Melpo­meny (il.); Fredro na scenie (il.); Grzymała: Z teatrów warsz.; Hann: Shakespeare w Polsce; Iwaszkiewicz: T. Pol­ski; Jewsiewicki: Materiały; Lorentowicz: Dwadzieścia lat; Lorentowicz: T. Polski (il.); Mrozińska: Teatr wśród ruin s. 64, 201; Schiller: Droga przez teatr; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 411, 425, 426, 428-431, 434, 436, 438, 444. 448; Sikorski: Szkoła Aplikacyjna s. 54, 57, 58, 76; Szyf­man: Labirynt; T. Dramatyczny w Warszawie (il.); Wie­rzyński: Wrażenia; Kur. Warsz. 1925 nr 12, 71, 1930 nr 26, 1931 nr 11, 349, 1932 nr 318, 346, 1934 nr 220, 1935 nr 113, 1936 nr 68; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 177, 178, 180, 193, 196-198, 205, 1968 z. 3 s. 390, 395, 1973 z. 3-4 s. 445, 466, 474; Życie Warsz. 1970 nr 169; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Po­znaniu; Akta (tu fot), ZASP; Akta, ZUS Warszawa; Rym­kiewicz: T. Powszechny; Straus: Repertuar 1915-16.
Ikon.: W. Bartoszewicz: Portret, rys., tusz, Szkicownik z lat 1947-1951 - Bibl. Raczyńskiego; J. Żebrowski: Ch. jako Major ("Damy i huzary"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1957 nr 199; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP.
Film.: 1933 - "Szpieg w masce" (f.); 1937 - "Płomienne serca" (f.); 1957 - "Szkice węglem" (f.); Materiały - Ar­chiwum TV Warszawa.
Nagrania: Role - Arch. Dok. Mech., Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994