Osoby

MALISZEWSKI Józef (29 VI 1892 Łomża - 9 III 1972 Zakopane), aktor, reżyser, kierownik artyst. teatru. Był synem Stanisława M. i Wandy Supińskiej, mężem Anny Danuty Mioduszewskiej. W 1914 uczęszczał do Klasy Dram. przy WTM. Występował pocz. w T. Polskim w Wilnie, 1918-19 był w T. Polskim w Łodzi, później na scenach warsz.: 1919-21 w T. Rozmaitości i w Reducie, 1921-23 w T. im. Bogusławskiego, 1923-32 w T. Polskim i Małym (jesienią 1931 także w filii, w T. na Chłodnej), 1932-34 w T. Ateneum. Od marca 1934 oraz w sez. 1934/35 był współkier. artyst. (z A. Nowosielskim) i reżyserem półzaw. T. Dramaty­cznego przy ul. Hipotecznej. W sez. 1934/35 ponad­to grał w T. Kameralnym, w 1935-37 znów w T. Polskim i Małym, 1937/38 w T. Kameralnym. Brał też udział w warsztatach teatr. PIST-u. Od 1 V do 5 VII 1938 uczestniczył w objeździe Reduty ze spektaklem "Uciekła mi przepióreczka" (w roli Bukańskiego), m.in. w Cieszynie, Radomiu, Lwowie, Krzemieńcu, Łucku, Lublinie. W sez. 1938/39 wy­stępował w T. Wołyńskim im. Słowackiego w Łuc­ku i objazdach. W pocz. działalności grał takie role, jak: Collins ("Wojna i miłość"), Sielski ("W ma­łym domku"), Sobolewski ("Dziady"), role tyt. w "Kró­lewskim jedynaku", "Sułkowskim"; nast. m.in. Brata Marcina ("Święta Joanna"), Brabancja ("Otello"). W "Zamianie" (1925) "dał może zbyt prostolinijną, lecz logicznie przeprowadzoną postać Ludwika Laine. Nie targały nim jednak przeciwności - Maliszewski raczej z nimi walczył" (W. Brumer). Rola Księ­dza ("Klątwa", 1926) wg A. Grzymały-Siedleckiego była "zwrotnym etapem w karierze artystycznej młodego Maliszewskiego. Zyskaliśmy nową siłę w zakresie ról tragicznych". Entuzjazmu tego nie po­dzielał A. Słonimski, wg którego M. nie stworzył "postaci o tej potędze, jaka bije ze słów Wyspiań­skiego" i przyznawał jedynie, że "miał dużo szcze­rych akcentów, ale giął się i gubił w najtrudniej­szych momentach". W tym samym roku zagrał jedną z najlepszych swych ról - Walpurga ("Wariat i zakonnica"); nast. Moore'a ("Rywale"), Kazimierza ("Tamten"), Łukasińskiego ("Noc listopadowa"), Relskiego ("Karykatury"), Antonia ("Wieczór Trzech Kró­li"), Milewskiego ("Żabusia"). W 1937-39 brał udział w słuchowiskach PR. Na sez. 1939/40 był zaanga­żowany jako aktor i reżyser przez J. Strachockiego do T. Lubelskiego im. Słowackiego; w Lublinie wziął udział w inaug. przedstawieniu "Dlaczego zaraz tra­gedia" (1 IX 1939) oraz w wystawionym przez S. Jaracza w poł. października t.r. "Majstrze i czeladniku" (rola Nieznajomego). Okupację niem. przeżył w War­szawie, pracując w restauracji "Znachor" (1940-42), nast. w telefonach miejskich (1943-44). W sez. 1944/45 należał do zespołu T. Wojska Pol. w Lub­linie, potem Łodzi (1945-49) i T. Polskiego w War­szawie (1949-71). Grał m.in. Dziennikarza ("Wesele"), Doktora Hugo ("Dożywocie"), Wodzińskiego ("Lato w Nohant"), Lukę ("Na dnie"), Don Pleberia ("Celestyna"), Guślarza ("Dziady"), Dyrektora więzienia ("Juliusz i Ethel"), Podkomorzego ("Powrót posła"), Zosimę ("Bra­cia Karamazow"), Sylwiusza Masperi ("Jakiej mnie pragniesz"). Od 1928 występował w filmach, m.in. w "Tajemnicy starego rodu", "Grzesznej miłości". "Był de­likatny, cichy o ciepłym dobrotliwym głosie" (W. Sa­dowy). Zmarł podczas realizacji czeskiego serialu telewizyjnego "Łuk tęczy". Od 1963 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP.
Bibl.: Almanach 1971/72; W. Brumer: Tradycja i styl w teatrze, Warszawa 1986; Byrski: Teatr-radio s. 214, 219; Degler: Witkacy; Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Hist. filmu t. 1, 2; Jego siła; Jewsiewicki: Materiały; Kaszyński: Teatr łódz.; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny; Lorentowicz: T. Polski; Mrozińska: Karabin i maska; Mrozińska: Trzy sezony; Simon: Spis przedstawień Reduty; Słonimski: Gwałt; Szczublewski: Żywot Osterwy; Tynecki: T. Poi. w Łodzi; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Szkolnic­two; Pam. Teatr. 1972 z. 1 s. 84-89; Trybuna Ludu 1972 nr 70, Życie Warsz. 1972 nr 60, 62, 70; 1989 nr 182 (W. Sadowy); Program T. Polskiego Warszawa 1964-65 nr 11 s. 46-51 (ii.); Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot.), ZASP, T. Polski Warszawa; Wosiek: Teatry objazdowe.
Ikon.: Fot. - Aren. Dok. Mech., MTWarszawa, ZASP.
Film.: 1928 - Pan Tadeusz (f.); 1931 - Dziesięciu z Pawiaka (f.); 1932 - Rok 1914 (f.); 1936 - Barbara Radziwiłłówna (f.); 1937 - Znachor (f.); 1938 - Ostatnia brygada (f.); 1947 - Zakazane piosenki (f.); 1961 - Historia współczesna (f.); 1965 - Wojna domowa (s. tv); 1972 - Agent nr 1 (f.); Materiały - Archiwum TVWarszawa.
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR, Role - Arch. Dok. Mech.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994